Trkiye artk yeni bir dzen kuruyor. Ve bu dzende Krtler, eski sistemin meselesi deil; yeni sistemin orta olarak konumlanyor. Bu, hem ieride barn hem de darda etkili bir Trkiye’nin nn ayor. imdi yeni bir an eiindeyiz: Silahlarn sustuu, szn ykseldii bir a.
Emin leri/ Yazar
Birinci Cihan Harbi’ni kazanan emperyalist gler, dnyay yeniden pay ederken ayn zamanda yeni bir nizam da kurdular. ngilizler, Orta Dou haritasn yeniden izerken Osmanl’nn ana paras olan Trkiye’nin durumunu grmek iin bir komite kurmutu.
Komitenin en gen yesi Mark Sykes, yle bir neri de bulundu: Osmanl mparatorluu’nun kuzeyi Ruslara, ortas Franszlara ve gneyi de ngilizlere kalacak.
Ancak Sykes’n bu nerisi komite tarafndan kabul grmedi ve komite yle bir karar ald; yenik imparatorluu Britanya’nn dorudan kontrol etmesinden ziyade, ileride istedikleri gibi etkileyebilecek blmlere blmek.
Nitekim, bu perspektifle kabul edilip dayatlan Sykes-Picot Antlamas, Avrupa’da ‘Bara Son Veren Bar’ olarak rol oynayan Versailles Antlamas gibi Orta Dou’ da ayn rol oynad. Sykes-Picot Antlamasyla Suriye Fransa ve Irak da ngiltere’nin mandas olarak Osmanl’dan koparld.
Peki Trkiye’de ne oldu? Trkiye, stiklal Harbi’ni kazanm olsa da stanbul ngilizlerin igalindeydi. Lozan Antlamasnn imzalanmasndan ay sonra ngilizler stanbul’dan ekilerek gitti. Son dnemde ikinci lber Ortayl olma yolunda hzla ilerleyen, sergiledii performansla sekler tayfann yeni gzdesi olan Emrah Sefa Grkan, ngilizlerin stanbul’dan atmadan ekiliini yle anlatyor: “ngilizler Irak’ niye kurdu, baksnlar. ngiliz buraya (Trkiye’ye) gelmi, burada bir rejim kurup gidiyor, ne yapsnlar!”
Yani ngilizler, ‘ileride buraya istediimiz gibi etki edebilelim’i cumhuriyetin gen rejimi zerinden yapacakt. Nitekim yaptlar da.
Krt milliyetilii nasl dodu?
Batllarn, Osmanl’nn Trk olmayan Mslman unsuruna sunduu devlet teklifini Arnavut ve Araplar kabul ederken Krtler bu teklifi redderek Halife ile birlikte Trklerle bir olmay seti. Fransz’ Gney’den kovan ve Urfa’ya anl, Mara’a kahraman, Antep’e gazi unvann kazandran anasr ne ola ki? Sarkam’tan Dou Cephesi’ne, anakkale’den kinci nn Muharebesi’ne ve nihayet Byk Taarruz’a kadar Krtler-Trkler birlikte omuz omuza savat.
Nihayet Trk ve Krt’n beraber kazand stiklal Harbi sonrasndaki srete poplist tarihi Grkan’n tabiriyle ngilizlerin kurduu rejimin yrtcleri, szlerinden durmayp Krt’ yok sayd. Modern anlamda ‘Krt meselesi’ dediimiz olgu da o zaman balyor. Bu rejim, Krt’ asimile edeceini iddia eden bir politika benimsiyor ancak asimilasyonun gereklemesi iin gerekli olan hibir eyi yapmyor. Okullama yok, entegrasyon yok, hizmet yok. Peki ne var? nkar var, katliam var, srgn var, ikence var ve en nemlisi ‘Sen Trk deilsin’ politikas var. Aslnda bu rejim, Krt’ asimile etmek yerine, bilerek veya bilmeyerek Krdn kim olduunu ona hatrlatp zaman ierisinde Krt uluslamasn salayan bir politika benimsedi. Bir nevi bugn modern anlamda bir Krt milliyetiliinden sz ediyorsak bunun en byk kayna Kemalist rejimin uygulamalardr.
kinci Dnya Sava’ndan sonra sistemin hegemonik nderliini devralan ABD, Trkiye’deki rejimi daha da tahkim ederek meselelere ‘etki’ etme srecini srdrd. Askeri darbelerle siyasete yn veren ABD gdmndeki ynetimler hem dindarlara hem de Krtlere ynelik ayrmc politikalarn srdrd. Tm bunlarn sonucunda tam da ngiliz komitenin ‘ileride istediimiz gibi etki edebileceimiz bir durum olsun’un ortam olutu ve 1984’teki ilk eylemiyle PKK denen bir sonu ortaya kt. Krt meselesiyle, terr bir yntem olarak benimseyen PKK sorunu i ie gemi oldu.
zmszln bedeli 3 trilyon
PKK ile birlikte, binlerce l, milyonlarca g ve iki unsur arasnda ciddi krlmalar oluturan bir sre yaand. Bu durumun bir de maddi kayp yn var ki zzet Akyol’un Londra merkezli Demokratik lerleme Enstits iin 2021’de hazrlad raporda Krt meselesinin zmszln bedelinin 3 trilyon dolar olduunu iddia ediyor.
Bu meselenin zm iin eitli hkmetler giriimde bulundu. Merhum zal ile ilk giriim yapld ancak sonu alnamad. Merhum Erbakan da bir giriimde bulundu orada da bir netice alnmad. Nihayet 1999’da ABD’nin calan’ yakalayp Trkiye’ye teslim etmesinden sonra artk farkl bir durum ortaya kt.
AK Parti, 2002’de iktidara geldikten sonra Erdoan liderliinde Krt sorununa yeni bir yaklam benimsedi. 2005’te “Krt sorunu benim sorunumdur” diyerek zm iradesini ortaya koydu. 2009’da balayan Demokratik Alm, zm Sreci’ne evrildi; inkr politikalar sona erdi, Krteye ynelik admlar atld. Ancak sre, 2015’te PKK ve FET’nn mdahalesiyle, zellikle PKK’nn Suriye’deki kazanmlar nedeniyle sonland.
Sykes-Picot’nun sonu ve srail’in blgedeki planlar
Versailles Antlamas ok uzun soluklu olmad ve kinci Dnya Sava’na yol at. Sykes-Picot Antlamas ise yzyla varmadan ilk fireyi Irak’ta verdi. Suriye’de ise 8 Aralk 2024’te gerekleen devrimle artk miadn doldurdu.
Aslnda 8 Aralk devriminden nce Hamas’n igalci srail’e ynelik gerekletirdii Aksa Tufan Operasyonu ve sonrasndaki gelimeler Sykes-Picot Antlamas’nn geersiz olduunu srail Babakan Netanyahu ilan etmiti.
Netanyahu, Hamas’n 7 Ekim 2023’te Gazze’de yllardr sren ambargo ve basky delmek iin balatt Aksa Tufan operasyonundan iki gn sonra yapt aklamada sadece Hamas’a cevap vermekle kalmayp Orta Dou’yu deitireceklerini aklad. Aksa Tufan operasyonu, blgedeki siyaseti geri dndrlemez bir ekilde etkiledi. Her ey yeniden balad.
Sonrasnda Lbnan’n gneyini igal ederek toprak genilemesini srdren srail, dier taraftan da Suriye’nin gneyinden am’a doru igalini geniletti.
srail, Suriye’de Krtler ve Drziler zerinden bir dzen kurmay planlamt. Siyonist kabine yeleri Suriye’deki Krtler bata olmak zere Orta Dou’daki tm Krtlerin ‘hamisi’ olmaya hazr olduunu ilan etti. Irak Krdistan Blgesel Ynetimi en batan buna bir set ekti. Trkiye ile olan ittifaknda srarc olduunu vurgulad. Ancak srail’in Suriye Krtlerine ynelik ‘ilgisi’ devam ederken Trkiye’nin sinir ularna dokunma giriimlerini srdrd. Trkiye tam da bu srete srail planna kar en st seviyede devreye girdi.
Baheli’nin tarihe yn veren ars
Cumhurbakan Recep Tayyip Erdoan, 1 Ekim 2024’te Meclis alnda yapt konumada, srail’in nihai hedefinin Anadolu olduunu aklamasndan sonra Trkiye siyasetinde yeni bir dnm noktas yaand.
MHP lideri Devlet Baheli, Erdoan’n srail tehlikesine dikkati ektii konumasndan hemen sonra DEM Parti grubu ile tokalaarak kamuoyunca kendisinden beklenmeyen bir k yapt. nsanlar bunun sebebini anlamaya alrken Baheli herkesi oke eden o tarihi 22 Ekim 2024 konumas gerekleti: “calan gelsin, Meclis’te rgtn lavedildiini aklasn ve umut hakkndan yararlansn.” Bu k, Trkiye’nin ikinci yzyl tarihi yazlrken en nemli anlardan biri olarak kaytlara geti.
Baheli, 26 Ekim Ziya Gkalp’n anma programna yapt konumada, Gkalp’ten u alnty yapt: “Trklerle Krtler bin yllk bir ortak din, ortak tarih ve ortak corafya sonucunda maddi ve manevi bakmlardan birlemilerdir. Bugn ise ortak dmanlar ve ortak tehlikeler karsnda bulunuyorlar. Bu tehlikelerden ancak ortak bir kararllkla kurtulabilirler. O halde byk bir inanla diyebiliriz ki, Trkler ile Krtlerin birbirini sevmesi her iki taraf iin hem dini hem de siyasi bir farzdr.”
Gkalp’in yzyl nce dile getirdii durumun bugn de geerli olduunu belirten Baheli, alnt yapt szlerin altna imzasn att.
slam’n anl ordusu: Trkler ve Krtler
Cumhurbakan Erdoan ise 30 Ekim’de partisinin grup toplantsnda yapt konuma herhalde siyasi hayatnn en nemli aklamalarndan birisini yapt. Erdoan, 22 yllk iktidarlar boyunca Trk-Krt kardeliini glendirmek iin her yolu denediklerini ancak srekli ihanet ve engellemelerle karlatklarn belirtti. Baheli’nin drt gn nce yapt Gkalp alntsna atf yaparak, “Krtleri sevmeyen Trk, Trkleri sevmeyen Krt olamaz” szn hatrlatarak, bu anlay gnlden benimsediklerini syledi.
zellikle Krt vatandalara seslenen Erdoan, Baheli’nin “yalnzca elini deil, tm vcudunu tan altna koymasyla” Trk-Krt kardeliini glendirecek tarihi bir frsat yakalandna vurgu yaparak, u ifadeleri kulland: “Sevgili Krt kardelerim, senden bu eli samimiyetle, smsk tutman bekliyoruz. Siyonist srail’in aparatln, emperyalizmin uakln, Trkiye dmanlarnn maaln yapanlar aradan ekip karman istiyoruz. Sevgili Krt kardeim, imanna, slam’na, ezanna, vatanna, toprana, kardelik hukukuna sahip kman istiyoruz. ‘Gel Trkiye Yzyl’n birlikte ina edelim’ diyoruz.”
Cumhurbakan Erdoan, o konumasn u dua ile tamamlad: “Rabb’imden unlar diliyorum: Ey Trk’ ve Krt’ slam’n anl ordusu klan Allah’m, sen Trk’n ve Krt’n kardeliini koru, muhabbetimizi oalt, imanmz artr, bize g ver, bizi tekrar bu kadim corafyann huzur ve bar ordusu yap. Senin her eye gcn yeter, amin.”
kinci Yzyl mesaj: Osmanl Modeli
Baheli de Erdoan’dan bir hafta sonra yani 5 Kasm’daki partisinin grup toplantsnda 22 Ekim’deki k kadar tarihi bir konuma yaparak, Trkiye’nin kinci Yzylnda nasl bir model benimseyeceini ak etti: Osmanl.
Baheli, hedeflerinin Osmanl Bar’na benzer bir “Trk Bar Kua” oluturmak olduunu belirterek, Trkiye’nin blgesel ve kresel barta sorun zc bir aktr olarak ne kacan syledi. stanbul’un fethiyle kurulan Osmanl Bar’nn Balkanlar ve Orta Dou’da adalet, hogr ve ahlaki dzen saladn hatrlatan Baheli, “Osmanl mparatorluu yerel kltrleri ve etnik topluluklar bnyesinde nasl bir arada tutup bar ve sknet ortamn tesis etmise, ecdadmzn ayak izlerini takip ederek Trk Bar devrinde ayns yaanabilecektir. Trk milleti tarihin hibir dneminde asimilasyoncu olmamtr.” dedi.
calan’a ynelik arsn bir kez daha yineleyen Baheli, u ifadeleri kulland: “Tabular kalktka, ezberler bozulduka, statko delindike, insanlar birbirine drst davrandka, ilerinden geeni zgrce syledike, bir anlama ve mutabakat noktasndan dierine kk admlarla ilerlemek daha kolaydr.”
calan’dan ‘Roman bitirin’ ars
Aslnda Hamas’n 7 Ekim’de gerekletirdii operasyon mral’ya koster kaldrmasna vesile oldu. Cumhur ttifak’nn liderleri tarafndan bu denli nemli aklamalar devam ederken ve 23 Ekim’de calan’n yeeni mer calan mral’ya ziyaret gerekletirmesine ramen ilgintir DEM Parti bir nevi deve kuu politikas taktiini uygulayarak srece olumlu bir karlk veren bir tutum sergilemiyordu.
Baheli 27 Kasm’da bir kez daha calan arsn yinelerken, DEM Parti heyeti 28 Aralk’ta mral’ya giderek ilk grmeyi gerekletirdi. kinci grmeyi 22 Ocak 2025’te yapan heyet, daha sonra Irak Krdistan Blgesi’ni ziyaret ederek eitli temaslarda bulundu ve nihayet 27 ubat’ta calan’dan tarihi ar geldi: “Varl zorla sona erdirilmemi her ada cemiyet ve partinin gnll olarak yapaca gibi devlet ve toplumla btnleme iin kongrenizi toplayn ve karar aln; tm gruplar silah brakmal ve PKK kendini feshetmelidir. Sayn Devlet Baheli’nin yapt ar, Sayn Cumhurbakann ortaya koyduu iradeyle dier siyasi partilerin malum arya dnk olumlu yaklamlaryla oluan bu iklimde silah brakma arsnda bulunuyor ve bu arnn tarihi sorumluluunu stleniyorum.”
Cumhurbakan Erdoan’n devrimci duruu, Baheli’nin cesaretli k ve bir zamanlar “PKK sonu gelmemi bir romandr” diye calan’n Cumhur ttifak liderlerinin meselenin zm iin ortaya koyduu iradeye olumlu karlk vermesiyle, 5-7 Mays’ta 12. Kongresini gerekletiren PKK romana son noktay koyarak kendini feshettiini ilan etti.
Yeni paradigma ve ykselen blgesel rol
Son yirmi ylda Trkiye’nin yaad byk dnm, sadece kalknma hamleleriyle deil, zihinsel ve siyasal paradigma deiimiyle de aklanmal. AK Parti’nin, zellikle de Erdoan’n liderliinde yrtt devrimci politikalar, Trkiye’yi sadece altyap ve styap yatrmlaryla dntrmedi; ayn zamanda onu yeni bir lige tad. zellikle savunma sanayiinde gerekletirilen atlmlar, Trkiye’yi yalnzca blgesinde deil, kresel lekte de dikkate alnmas gereken bir aktr haline getirdi.
Erdoan’n proaktif ve cesur d politikas sayesinde Trkiye artk blgesinde ‘oyun bozucu’ rolden karak ‘oyun kurucu’ role sahip bir lke konumuna geti. Kafkasya’dan Orta Dou’ya, Kuzey Afrika’dan Balkanlar’a kadar uzanan geni bir corafyada, Trkiye’nin onay ya da en azndan bilgisi olmadan yeni bir denklemin kurulmas neredeyse imknsz gibi grnyor.
Bu byk srayn i cephedeki en kritik tamamlaycs ise Krt meselesi ve onunla balantl olarak PKK sorununun yeniden ele alnmasyd. Trkiye, artk darda bu kadar etkin bir pozisyon almken ieride bu meselenin srncemede kalmasna tahamml edemezdi. Ve ite tam da bu nedenle, 22 Ekim’de balayan sre 12 Mays itibaryla yepyeni bir evreye tand. Bu yeni dnem, sadece bir zm deil; Trkiye’nin tam anlamyla bir btn olarak gelecee yrmesinin milad olabilir.
Trkiye Yzyl: Krtler yeni dzende kurucu aktr
Artk her ke banda duyduumuz “Trkiye Yzyl” ifadesi, sanld gibi kuru bir hamaset ya da seim meydanlarnda yanklanan bir slogandan ibaret deil. Bu kavram, Trkiye’nin nmzdeki dnemde nasl bir blgesel g mimarisi kuracan, kresel denklemde nasl bir pozisyon alacan ve belki de en nemlisi, tarihsel rolne nasl geri dneceini iaret ediyor. Ksacas, Trkiye kendi imparatorluk hafzasn gncelleyen bir siyaset kurguluyor.
Dnya ok kutupluluun eiinde deil; oktan iine girdi. te bu yeni denklemde Trkiye, Afrika’dan Dou Avrupa’ya kadar uzanan geni bir kuakta siyasal denge araynda. eride zaaf gsteren devlet, darda inisiyatif kaybediyor. Trkiye bunu grd ve i politikada da artk eskiye dnlemeyecek bir noktaya ulat. Bugn Trkiye, sadece Bat’nn deil, ayn zamanda Rusya, in ve ABD gibi glerin etki sahasna adm atarken, ieride istikrarszlatrlabilecek bir zemin brakmamaya kararl. Eskiden bu tr almlar, ieride “sorunlu alanlar” zerinden sabote edilirdi. Artk bu mmkn deil. nk Trkiye, Orta Dou’da Bat-srail eksenine eklemlenen bir siyaset yerine, kendi eksenini kurma kararll gsterdi. Bu eksenin ad: Trkiye Yzyl.
Bu erevede, Trkiye’deki Krtler de artk bu yeni messes nizamn dlayc deil kurucu aktrlerinden biri olarak yer almak istediklerini gsterdiler. Silahlarn susmas bu yzden hayatiydi. Bugn gelinen noktada, artk barn ve ortak gelecein dili kurulmaya baland. PKK’nn baz aklamalarnda bile 1920 ruhuna yaplan gndermeler, bu zihinsel dnmn iaretleri olarak okunmal.
Trkiye artk yeni bir dzen kuruyor. Ve bu dzende Krtler, eski sistemin “meselesi” deil; yeni sistemin orta olarak konumlanyor. Bu, hem ieride barn hem de darda etkili bir Trkiye’nin nn ayor. imdi yeni bir an eiindeyiz: Silahlarn sustuu, szn ykseldii bir a.