Trump, ABD’nin salad gvenlik emsiyesinin artk kimse iin (srail hari) karlksz olmayacan ak bir ekilde ilan etmitir. Bu, bata Avrupal mttefiklerden Asya-Pasifik ortaklarna kadar geni bir corafyada birok lke iin yeniden gvenlik paradigmasn dnme ihtiyacn dourmutur. Nitekim AB’nin son dnemde Trkiye’ye eskiye gre daha scak mesajlar vermeye balamasnn temel sebeplerinden biri budur.
Hakan opur/ Aratrmac, Yazar
ABD’nin 47. Bakan Donald Trump, 2016-2020 yllar arasndaki ilk dneminde ancak fragmann izlettii “sistemik dnm” srecini, bu dnemde birok alanda daha net ve somut bir ekilde hayata geirmek istiyor. Trump’n 20 Ocak 2025’te ikinci kez bakanlk koltuuna oturmas, sadece Amerikan i siyaseti asndan deil, uluslararas sistemin gelecei bakmndan da derin etkiler yaratacak bir dnm srecinin balangc olarak grlebilir. Trump’n ilk 100 gn, hem i hem d politikada nceki dneminden daha net, somut ve hatta esasl admlar iermekte ve “nce Amerika” paradigmasn kurumsallatrma ynnde kararl bir irade ortaya koymaktadr.
Trump’n Beyaz Saray’da bu kadar rahat ve kararl davranabilmesinin arkasnda kukusuz seim baars kadar Cumhuriyeti Parti’nin hem Temsilciler Meclisi hem de Senato’da ounlua sahip olmas vardr. Bunun yan sra, nceki dneminden farkl olarak, bakanlk kabinesi ierisinde Trump’n sylem ve stratejileriyle tamamen uyumlu bir ekibin ibanda olmas da nemlidir. Bylece Trump, sistemin fren-denge mekanizmalarnn ounu aarak daha agresif bir politika seti uygulama imkanna kavutu.
politikada odak noktas snr gvenlii ve ekonomi
Trump’n i politika gndeminin merkezinde, kukusuz dzensiz gmenlerle mcadele yer almaktadr. Seim srecinde dillendirdii birok vaadi hzla uygulamaya balayan Trump, “yakala ve serbest brak” (catch&release) yaklamn sonlandrarak “yakala ve snr d et” (catch&deport) yaklamna geti. Bu yeni uygulama erevesinde, gney snrna binlerce asker sevk edildi ve MS-13 ile Tren de Aragua gibi belirli Latin Amerika kkenli eteler resmen “yabanc terr rgt” ilan edildi. Bu adm, yalnzca i gvenlik perspektifiyle deil, ayn zamanda d politika aralaryla desteklenen hibrit bir strateji olarak da okunmaldr. Snrda yakalad dzensiz gmenleri en hzl ekilde snrd eden Trump ynetimi, sz konusu etelerle ilikilendirilen kiilerin ise El Salvador’daki yksek korumal cezaevlerine gndermeye balayarak Cumhuriyeti-muhafazakar semene “bakn snrlarmz artk gvenli” mesaj verdi.
Trump’n 100 gnlk performansnda u ana dek ok iyi i karamasa da “enflasyonu dryorum” diye en fazla vurgulad dier alan ise ekonomi oldu. Seim srecinde snr gvenlii ile birlikte i politikada en fazla atf yapt konu olan ekonomide “Biden’dan kt bir tabloyu” devraldn savunan Trump, hem ierideki baz admlaryla hem de yeni gmrk vergisi tarifeleriyle “yeniden gl ve zengin Amerika” mottosunun altn doldurmaya alt. u ana dek ekonomi alannda ortaya koyduu performans halk yeterince tatmin etmi deil, ancak Trump’n sav, zaman ilerledike ekonominin daha iyi duruma gelecei zerine kurulu.
Ekonomide dengeleri sarsan koruyucu milliyetilik: Yeni bir gmrk rejimi
Trump’n ekonomi politikas, selefi Joe Biden’n “temkinli mdahalecilik” izgisinden belirgin ekilde ayryor. Trump, ithalata ynelik gmrk tarifelerini ciddi dzeyde artrarak hem i retimi tevik etmeyi hem de d ticaret an azaltmay hedefliyor. Otomobil, elik ve teknoloji rnleri bata olmak zere ok sayda sektre yzde 25’i aan vergiler uygulanmaya baland. in’e uygulanan yzde 145’lik tarifenin yan sra neredeyse tm lkelere getirilen minimum yzde 10’luk tarife, tm uluslararas ekonomik dengeleri sarst. kinci dneminde hem kendinden hem de Cumhuriyeti Parti’den daha emin bir ekilde Beyaz Saray’daki koltuuna oturan Trump, “artk in’e verdiimiz devasa ticaret a srdrlemez” deyip tabiri caizse masay devirdi. Bu yaklam, Trump’n srekli vgyle bahsettii “klasik korumac politikalarn” post-modern bir versiyonu olarak nitelendirilebilir, ancak ne kadar ie yarayp yaramayacan ancak zaman gsterecek.
Trump’n “Amerika yeniden zengin olacak” sylemi, yalnzca ekonomik bir hedefi deil, ayn zamanda Bat kapitalizminin son 30 ylda oluturduu kresel retim ve tedarik zincirlerine kar radikal bir meydan okumay da iermekte. Bu dorultuda ABD, kendi liderliinde ina edilen ok tarafl kresel ekonomik dzenin kendi isteiyle dna kma iradesi gstererek, yeni bir ekonomik egemenlik anlayn gndeme getiriyor.
Uluslararas sistemde yapsal revizyon: Yeni gvenlik paradigmas
D politika asndan Trump’n ikinci dneminin en ayrt edici yn, ABD’nin tarihsel olarak (en azndan 1947’deki Truman Doktrininden bu yana) srdrd “kresel jandarmalk” rolnden tedrici bir geri ekilme stratejisini benimsemesidir. Trump, ABD’nin salad gvenlik emsiyesinin artk kimse iin (srail hari) karlksz olmayacan ak bir ekilde ilan etmitir. Bu, bata Avrupal mttefiklerden Asya-Pasifik ortaklarna kadar geni bir corafyada birok lke iin “yeniden gvenlik paradigmasn dnme” ihtiyacn dourmutur. Nitekim AB’nin son dnemde Trkiye’ye eskiye gre daha scak mesajlar vermeye balamasnn temel sebeplerinden biri budur. Trump’n Amerikas, in’le kresel rekabet iin yerkrenin her yerinde varlk gstermeye alan bir “sper g” olmak yerine, kendi iinde ekonomik ve teknolojik olarak ok daha byk bir g olmay daha doru bir strateji olarak gryor.
ABD-in ilikileri ise bu yeniden konumlandrmann tam da merkezinde yer almaktadr. Trump ynetimi, in’e kar daha dorudan bir ekonomik ve jeopolitik mcadele stratejisi benimsemektedir; bunun ilk adm olarak balayan gmrk tarifeleri adm, Pekin’in hzn frenleme yolunda atlm bir admdr ancak bu bilek greinden kimin galip kaca henz belli deildir. in’in bu admlara verdii kar tepki, iki lke arasnda potansiyel olarak derinleebilecek yeni bir (ekonomik/teknolojik) Souk Sava senaryosunu da gndeme getirmektedir.
Ukrayna, Gazze ve ran zerinden yryen diplomatik satran
Trump’n ilk 100 gnnde d politika gndeminde nemli bir yer tutan Rusya-Ukrayna sava konusunda izledii tutum, byk lde atmay mzakere yoluyla sonlandrma vaadine dayanyor. Ancak Zelenskiy ynetiminin gsterdii diren ve Rusya’nn mevcut kazanmlarn terk etmeye hi niyetinin olmadnn ortaya kmas, Trump’n diplomatik zm araylarn ciddi lde snrlandrmaktadr. ABD’nin askeri yardm dzeyinde yapt kstlamalar Kiev’in sahadaki gcn zayflatrken, Trump’n Putin’in bugne kadar Ukrayna’da ele geirdii avantajlar kolay kolay brakmayacan grmesi birka ay ald. Dolaysyla Rusya-Ukrayna savann sona erdirilmesi konusunda yksek perdeden konuan Trump, 100 gn geride kalmasna ve mzakere sreci balam olmasna ramen, henz bu sava ne zaman ve hangi koullarda durdurabileceini ngrememektedir.
Ortadou’da ise Trump ynetimi, ran ile nkleer mzakereleri yeniden balatma iradesini ortaya koyarken, bu srete “havu ve sopa” stratejisini uygulanmaktadr. Bir yandan mzakereler devam ederken ve Trump ran halk iin “olumlu” mesajlar verirken, dier yandan askeri caydrclk unsurlar devreye sokulmaktadr. Ancak bu konuda ak olan ey, Trump’n ran’n nkleer tesislerini vurma konusunda Netanyahu gibi aceleci olmaddr. D politikada odan Rusya-Ukrayna krizine veren Trump’n ran konusunu biraz da bu sebeple zamana yayabileceini dnmek makuldr.
te yandan Gazze konusunda yapt aklamalarla ciddi tepki toplayan Trump, daha sonra bu “Gazze’yi emlak cenneti yapalm” sylemini en azndan imdilik bir kenara brakm duruyor. srail’e Gazze konusunda tam destek vermeye devam eden Trump, mays aynda Suudi Arabistan, Katar ve BAE’ye giderek burada Ortadou ile ilgili yeni bir denklem kurabilmek iin aba gsterecek. Bu grmelerden ne kacan hep beraber izleyeceiz, ancak zellikle srail ile Arap lkeleri arasnda, brahim Anlamalar zerinden bir normalleme salamak isteyen Trump’n nndeki en nemli mesele, Gazze konusu olacak. Tabii Arap liderlerin Gazze konusunda ABD Bakan karsnda nasl bir duru sergileyecekleri konusu da ayrca nem arz edecek
Trkiye ile ilikiler: Pragmatik uyum ve liderler diplomasisi
2016-2020 dneminde Trk-Amerikan ilikilerindeki ciddi krizlere ramen Cumhurbakan Erdoan ile ABD Bakan Trump arasndaki “liderler diplomasisi” zaman zaman nemli ilevler grm ve ilikilerin “daha ktye gitmesini” nleyen bir bariyer olmutu. Yeni dneminde de Trump, Trkiye ile ilgili tm aklamalarnda Cumhurbakan Erdoan’dan vgyle bahsederken, Trkiye’nin bata Suriye olmak zere Ortadou’da ok gl bir aktr olduunun altn izdi. Ankara’nn Trump’tan temel beklentilerinden biri olan Suriye’den asker ekme konusunda somut bir adm atan Trump, Suriye’deki asker saysn yaklak yarya drd. Bununla birlikte srail Babakan Netanyahu’nun, Suriye’deki etkinlii artan Trkiye’yi ikayet etmek zere gittii Beyaz Saray’da, Oval Ofis’te canl yaynda Trump’dan dinledii szler de olduka nemliydi. Trump, ABD’nin dnyada her konuda tek istisnas saylan en kkl mttefiki srail’in Babakanna “Erdoan, Suriye’de kimsenin yapamadn yapt ve imdi oradaki en gl aktr. Sen de biz de Suriye konusunda makul olalm, ancak o zaman Trkiye ile mzakere edebiliriz” diye aktan uyarda bulunuyordu. Ancak “Erdoan ile ben mzakere ederim” syleminin dier tarafnn, “Trkiye’den istediimi alabilirim” anlamna gelip gelmeyeceini hep beraber izleyip greceiz.
Trump’n 24 Nisan’da 1915 Ermeni olaylarna ilikin yapt resmi aklamasnda, Joe Biden dneminden farkl olarak “soykrm” (genocide) kelimesini kullanmamas da Trk-Amerikan ilikileri bakmndan nemli bir tavrd. Trkiye elbette bu konuda Amerika ne diyor diye aklamaya bakacak bir lke deildir; ancak Biden’n 4 yl boyunca “genocide” kelimesini kullanmasnn ardndan Trump’n ABD’nin eski geleneksel politikasna dnmesi yine de nemlidir.
Trkiye ile ABD arasnda yakn zamanda en olas ibirlii alan Rusya-Ukrayna sava olacak gibi gzkyor. Trump’n bu konuda Ankara’dan baz beklentilerinin olaca aikar, ancak bunlarn ne olacan ve ilikileri nasl etkileyeceini zaman gsterecek. Bununla beraber bir dier kanlmaz olarak ortak allmas gereken alan da Suriye olacaktr. Gazze konusunda srail’in ataca muhtemel admlar ve Trump’n bu hususta Netanyahu’ya ne diyecei konusu da Trk-Amerikan ilikilerini belli oranda etkileyecektir. Ancak tm bu balklar, Cumhurbakan Erdoan ile ABD Bakan Trump’n ilk ikili grmesinde daha net ve somut bir boyut kazanacaktr.